آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
اصل وجود آب از آسمان است. اگر چه طبق برخی از نظریات اصل وجود آسمانها و زمین از آب است. اما در اینجا بحث از وجود آبهای موجود بعد از شکل گیری آسمانها و زمین است: «... وانزلنا من السماء ماءً طهوراً»؛ ... و از آسمان آبی پاک کننده نازل کردیم.۲ این آیه بر وجود اصالت آبهای موجود بر روی کرۀ زمین، از آسمان تصریح دارد.
علامه طباطبائی در تفسیر گرانسنگ المیزان مینویسد: جملۀ « فانزلنا من السماء ماءً فاسقیناکموه...»؛ و از آسمان آبی نازل کردیم و شما را با آن سیراب ساختیم ...،۳ اشاره به باران است که از ابرها فرو میریزد. این نیز در مباحث علمی روز پذیرفته و مسلم است که آبهای موجود در کرۀ زمین از بارانهای نازل شده از آسمان است. بر خلاف دیدگاه عالمان گذشته که معتقد بودند آب، خود کرهای ناقص است که بیشتر کرۀ زمین را پوشانده و خود یکی از عناصر چهارگانه است.۴
قرآن کریم از آب باران به عنوان «طهور» توصیف میکند که بیانگر پاکی و پاک کننده بودن آن است. طهور؛ یعنی پاکیزه و پاک کننده است. هم آلودگیهای ظاهری را میزداید و هم نجاسات معنوی را از بین میبرد.۵
در روایت آمده است: « فاذا غسلت وجهک تناثرت الذنوب التی اکتسبها عیناک بنظرهما وفوک بلفظه فاذا غسلت ذراعیک تناثرت الذنوب عن یمینک و شمالک...»؛ هنگامی که صورت خود را با آب ]وضو[ شستی گناهانی که به وسیلۀ چشم و زبان انجام دادی پاک میشود و زمانی که دستهایت را شستی گناهانت از سمت راست و چپ پراکنده میشوند.۶
درتاریخ آمده است که در جنگ بدر، لشگر و سپاه مشرکان قبل از مسلمانان برسر آب فرود آمدند و مسلمانان بر منطقهای خشک و شنزار استقرار یافتند، بدین سان بر اثر نداشتن آب هم تشنه شدند وهم نتوانستند بدن خود را از آلودگیها پاک سازند. شیطان به وسوسه پرداخت که شما باید با همین حالت آلودگی نماز بخوانید و پاهای شما در ریگ فرو رود. پس خداوند باران را بر آنان نازل کرد. مسلمانان در این آب زلال تن شستند و جان را جلا بخشیدند، و نیز اردوگاه آنان که ریگ زار بود سفت ومحکم واردوگاه کفار گل و لغزنده شد.۷
در روایتی از امام علی (ع) آمده است که آن حضرت پاکیزگی آب باران را مفهومی گستردهتر بخشیده و فرمود: «از آب آسمان بنوشید که پاک کننده است و زدایندۀ بیماریها است».۸
بحرانی در ذیل آیۀ ۱۱ سورۀ انفال روایتی دیگر به همین مضمون از امام صادق(ع) نقل میکند: «از آب باران بنوشید که پاک کنندۀ بدن و بر طرف کنندۀ بیماریها است».۹
درقرآن کریم پاکیزگان محبوب پروردگار شمرده شدهاند،۱۰واین بدان جهت است که طهارت وپاکیزگی پیش خدای متعال محبوبیت دارد. ازاین رو از یک سو در آیات زیادی (مانند مائده، آیۀ ۶؛ مدثر، آیۀ ۴، و...) به طهارت و پاکیزگی سفارش شده است. چنانکه خداوند انسان را به گونهای آفریده که به پاکیزگی میل دارد.۱۱
از سویی دیگر آب وسیلهای برای طهارت و تأمین بهداشت معرفی شده که خداوند آنرا در اختیار بشر قرار داده است.
استخدام واژۀ «طهور» در آیۀ ۴۸ سورۀ فرقان، نگرش قرآن به نقش و تأثیر آب در پاکیزگی محیط زندگی - که از نعمتهای خدا بر بندگان است- را نشان میدهد. برداشت رایج و نسبتاً مشهور از واژۀ «طهور» صیغۀ مبالغه بودن آن است. برخی از مفسران مبالغۀ موجود در واژۀ طهور را این گونه شرح دادهاند که طهارت بسیار آب سبب میشود که پاک کنندۀ (مطهِّر) اشیای دیگر هم بشود؛ یعنی طهارتش به هر چیزی که با آن بر میخورد، سرایت کند.۱٢
اما زمخشری این برداشت را با صیغۀ طهور که از فعل لازم گرفته شده و نه متعدی بی ارتباط میداند. وی معتقد است که طهور یا صفت به معنای طاهر یا اسم آلت مانند وقود (چیزی که با آن آتش افروخته میشود) ویا وَضوء (چیزی که با آن وضو گرفته میشود) است. بنابراین، طهور به معنای وسیله و ابزار طهارت است.۱۳
به هرحال، آنچه را که در میان مفسران مشهور است، همان مبالغه بودن آن است، و به همین جهت است که معنای آن پاک بودن و پاک کردن است؛ یعنی هم ذاتاً پاک است و هم چیزهای آلوده را پاک میکند، اما غیر از آب، بسیاری از چیزها پاکاند، ولی هرگز این ویژگی را ندارند که چیزهای آلوده را پاک کنند.۱۴
بنابراین، آب علاوه بر خاصیت حیات بخشی، دارای یک ویژگی بسیار مهم دیگری است که آن خاصیت پاک کنندگی آن است. اگر آب وجود نداشت علاوه بر آنکه زندگی امکان نداشت، در یک روز سراسر جسم و جان و زندگی انسان کثیف و آلوده میشد. اگرچه آب معمولاً کشندۀ میکروب نیست، ولی به جهت خاصیت حلال بودن فوق العادهاش میتواند انواع میکروبها را در خود حل کند و بشوید و از بین ببرد و از این نظر کمک بسیار مؤثری به سلامت انسان و مبارزه با انواع بیماریها میکند.
گذشته از این، در بیشتر ادیان از جمله اسلام، مسیحیت و یهودیت، آب مادۀ پاک کننده است. برای مثال، در مسیحیت غسل تعمید را در کلیسا با آب انجام میدهند.
در مذهب شینتو (مذهب ژاپنی) در تمام مراسم عبادی از آب برای پاکیزه ساختن بدن فرد یا مکان خاصی استفاده میشود
در بسیاری ادیان همچون اسلام نوعی مراسم عبادی وجود دارد که در آن، مرده را با آب پاک شستوشو می دهند(غسل). در دین اسلام هم پاکیزه کردن روح از آلودگیها به وسیلۀ غسل و وضو نیز با آب انجام میگیرد. در نتیجه، آب هم پاک کنندۀ روح و هم جسم است. آب نه تنها جسم ظاهری را شستوشو میدهد، بلکه حالتی روحی و روانی در انسان ایجاد میکند و زمینه ساز راه یافتن وی به حریم مقدسات دینی میشود. آب وسیلهای است که زمینۀ ارتباط انسان را با معبودش فراهم میسازد. در دین اسلام هیچکس نمیتواند به راز و نیاز با خدا بپردازد و در آستان مقدس او به نماز بایستد، مگر آنکه خود را با آب شستوشو دهد. هیچ مسلمانی نمیتواند به طواف خانۀ خدا بپردازد، مگر آنکه زمینۀ آنرا با آب ]وضو[ فراهم آورد. تماس با خط قرآن، اسم خدا و... نیز در همین مقولهاند.
آب علاوه بر بهداشت فردی باعث بهداشت اجتماعی و پاکیزگی طبیعت و پیرایش محیط از هر نوع آلودگی مضر به آن، میشود.
برخی قرآن پژوهان برای نشان دادن سازگاری آیات قرآن با علم گفته‌اند: آبی که بر زمین می‌بارد، افزون بر جلا دادن برگ درختان، میکروب‌های پراکنده در هوا را نیز فرو میریزد و همین که در زمین جاری شد آلودگیهای روی زمین را با خود به رودخانهها، دریاها یا به داخل زمین فرو میبرد. همچنین آب، حامل حیوانات ذره‌بینی بسیاری است که آلودگیهای موجود در آنرا از میان میبرد. این موجودات که با استفاده از اکسیژن، به تصفیۀ آب می‌پردازند، هر قدر آب از صفای بیشتری برخوردار باشد، قدرت بیشتری برای جذب اکسیژن داشته، بهتر می‌توانند نقش خود را ایفا کنند.۱۵
براساس آموزه‌های دینی، نگاه به جریان آب نقش بسزایی در شادی و نشاط و انبساط روحی دارد و علاوه بر روشنی دل و افزایش بینایی انسان، دارای تأثیر مهمی در تقویت نور چشم ظاهر است.
نگریستن به آب جاری از توصیه‌های مکتب حیات بخش اسلام است؛ چرا که نگاه به آب جاری مایۀ جلای چشم و افزایش روشنایی آن شمرده شده است. از امام صادق(ع) نقل شده است: چهار چیز چهره را روشن و نورانی میکند که یکی از آنها نگاه کردن به آب جاری است.۱۶
بنابراین، آب پاکیزه که خود پاک کنندۀ آلودگیها و پلیدی‌ها است از نعمت‌هایی است که تأمین سلامت انسان وابستگی تام به آن دارد و تأمین پاکیزگی انسان به عنوان مقدمه و پایه و اساس تندرستی در گرو استفادۀ درست از آن است.
خداوند متعال نعمتهای دنیا، اعم از خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها و هر آنچه که موجب رفاه و آسایش زندگی است را برای انسان آفرید و بر اساس آموزه‌های قرآن کریم، انسان از استفاده و لذت بردن از این زندگی و نعمتهای آن منع نشده است، ولی از تلف نمودن، استفاده نابجا و تخریب آنها منع شده است: «یا بنی آدم... کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یبحب المسرفین»؛ ای فرزندان آدم... و]از نعمتهای خدا[ بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی‌دارد.۱۷
بهره‌گیری از نعمتهای الاهی که خداوند برای استفادۀ بندگان خود آفریده، در سلامت انسان و رفاه و آسایش وی جایگاه ویژه دارد. استفادۀ بهینه از آنها حق هر شهروندی است و به نفع تکامل جسمی و معنوی وی و دیگران است. اما اگر انسان آب پاکیزه و زلال را- که از ابرها می‌چکد و بر زمین و جویبارها جاری میشود و هديۀ گرانبهای الاهی و مظهر نشاط، پاكی، شادی، سرزندگی و ادامۀ حيات بشر است- استفادۀ درست و صحیح نکند و یا در اثر آلودگی‌هایی که با دست بشر ایجاد میشود، تبدیل به مایعی خطرناک و زیان آور کند - که در این صورت نه تنها مایۀ حیات نیست، بلکه سبب بیماری‌های خطرناک، حتی موجب قطع حیات میشود- این کار استفاۀ نادرست از نعمتهای الاهی و کفران نعمت است. و بسا غضب الاهی را به دنبال داشته باشد.
در تفسیر آیۀ ۸ سورۀ تکاثر- ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم؛ سپس در آن روز (همۀ شما) از نعمت‌هایی که داشته‌اید بازپرسی خواهید شد- از امام علی(ع) آمده است: یکی از نعمت‌هایی که مورد سؤال و بازخواست قرار میگیرد، «آب سرد» است.۱۸
به هرحال آب سالم و پاکیزه از نیازهای اوّلیۀ آدمی است. لذا وظیفه و مسئولیت ما شهروندان در قبال این مایۀ حیاتی و بزرگ‌ترین نعمت خداوندی، استفادۀ بهینه و صحیح و دوری از اسراف و هدر دادن آن است. به ویژه در دنیای امروز که آب با هزینۀ بالا و با تلاش و زحمت فراوان در اختیار ما قرار میگیرد.
پی نوشت
۱. مجلسی، بحار الانوار، ج۶۶، ص۴۴۷.
۲. فرقان، آیۀ ۴۸.
۳. حجر، آیۀ ۲۲.
۴. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمۀ فارسی، ج۱٢، ص۲۱۳-٢۱۴.
۵. طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۱۷۳.
۶. وسائل الشیعة، ج۱، ص٢۷۶.
۷. طبرسی، مجمع البیان، ج٢، ص۵۲۶.
۸. مجلسی، بحارالانوار، ج۶۳، ص۴۵۳؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج٢، ص۶۹.
۹. "اشربوا ماء السماء، فانه یطهر البدن و یدفع الاسقام"؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج٢، ص۶۹.
۱۰. بقره، آیۀ ٢٢٢، توبه، آیۀ ۱۰۸.
۱۱. مائده، آیۀ ۶.
۱٢. ابن عربی، احکام القرآن، ج۳، ص۴۳۷.
۱۳. زمخشری، کشاف، ج۳، ص۲۸۴.
۱۴. تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۱۶.
۱۵. بازرگان، مهدی، مطهرات در اسلام، ص٢٢-۲۵.
۱۶. مجلسی، بحارالانوار، ج۷۶، ص۲۸۹.
۱۷. اعراف، آیۀ ۳۱.
۱۸. دائرة المعارف قرآن کریم، «جمعی از نویسندگان دفتر تبلیغات اسلامی»، ج ۱، واژۀ «آب».
عضویت سریع
